Η Μεταρρύθμιση του Λουθήρου μπορεί να εξοβέλισε τα εικαστικά έργα τέχνης από τις εκκλησίες, ο ίδιος όμως ήταν κατηγορηματικός για τη συνέχιση της χρήσης της μουσικής. Η μετάφραση της Λειτουργίας και όλης της Βίβλου στα γερμανικά, έδωσε στον λαό τη δυνατότητα να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Ο ίδιος ο Λούθηρος που ήταν θεολόγος μοναχός, γνώριζε καλά μουσική και έγραψε πολλά χορικά, που χρησιμοποιούνται ως τις μέρες μας είτε αυτούσια, είτε ως πρώτη ύλη για μεγαλύτερες συνθέσεις.

​

Η χρήση της τοπικής γλώσσας στους εκκλησιαστικούς ύμνους έφερε τον λαό πιο κοντά στην εκκλησιαστική ζωή, στελεχώνοντας εθελοντικά χορωδίες και ορχήστρες. Οι εκκλησίες στη Γερμανία διόριζαν μουσικό διευθυντή (κάντορα) για να συνθέτει μουσική, να διδάσκει και να διευθύνει τα μουσικά σύνολα στις Κυριακάτικες συνάξεις και θρησκευτικές εορτές.

Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) εργάστηκε στην εκκλησία του Αγίου Θωμά της Λειψίας ως κάντορας και ήταν ένας μεγαλοφυής μουσικός. Στη διάρκεια της υπηρεσίας του στη συγκεκριμένη θέση συνέθεσε έναν μεγάλο όγκο έργων φωνητικής και οργανικής μουσικής για χρήση εντός της εκκλησίας. Γνώριζε το μουσικό υλικό της Λουθηρανικής παράδοσης, καθώς γαλουχήθηκε με αυτήν και ως αποτέλεσμα ενσωμάτωσε στα έργα του μελωδίες της, όπως χορικά του Λουθήρου. Ανάμεσα στα κορυφαία έργα του ξεχωρίζουν τα Κατά Ματθαίον Πάθη (Matthaeuspassion,1727), ένα υποβλητικό έργο μεγάλης διάρκειας, αριστοτεχνικής σύνθεσης και ανάλογης εκτελεστικής δυσκολίας. Ως είδος συγκαταλέγεται στο ορατόριο και περιέχει κομμάτια για τραγουδιστές (σόλο), διπλή χορωδία και διπλή ορχήστρα. Πρόκειται για ένα είδος όπερας με βιβλικό θέμα, χωρίς σκηνική αναπαράσταση.

Το ορατόριο εμφανίστηκε στη Ρώμη με πορεία παράλληλη της όπερας, εξυπηρετώντας τις ανάγκες της Εκκλησίας για πιο άμεση επαφή του κοινού με τις Βιβλικές ιστορίες. Αν και χρησιμοποιήθηκε από την Καθολική Εκκλησία, οι Διαμαρτυρόμενοι αξιοποίησαν εξίσου αυτό το είδος μουσικής, αλλάζοντας τη γλώσσα όμως από τα λατινικά στην τοπική γλώσσα, ώστε να αντιλαμβάνονται οι ακροατές τα τεκταινόμενα.
Χαρακτηριστικό της μουσικής μπαρόκ αποτελεί η αναπαράσταση του πάθους και των ψυχικών καταστάσεων και το συγκεκριμένο έργο έχει πάρα πολλές στιγμές αγωνίας, περιγραφής σωματικού πόνου, εξωτερίκευση μίσους και οργής, καθώς και βία. Πρόκειται για τις βιβλικές περικοπές από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου που περιγράφει όλες τις σκηνές του Θείου Δράματος. Κύριος αφηγητής είναι ο Ευαγγελιστής (Ματθαίος) που απαγγέλει τραγουδιστά τις εξελίξεις και προωθεί δραματουργικά το έργο. Άλλοι ρόλοι αποδίδουν τον Ιησού, τον Ιούδα, τον Πέτρο, τον Πιλάτο, τον όχλο και άλλα πρόσωπα. Το έργο υφολογικά αντιπροσωπεύει το όψιμο Μπαρόκ με τις εναλλαγές σόλο και χορωδίας, εναλλαγές από λίγα όργανα σε πλήρη ορχήστρα και χορωδία, πολύπλοκες αρμονίες στο πλαίσιο του μπάσο κοντίνουο, διαφωνίες που λύνονται σε συμφωνίες και όλα τα εργαλεία της περίπλοκης μουσικής «αρχιτεκτονικής» που τόσο εξαίσια κατείχε ο Μπαχ.

Η υπογράμμιση των νοημάτων με μουσικές τεχνικές περιλαμβάνουν: έντονα διάφωνα διαστήματα που προκαλούν στεναχώρια και άλγος, κοφτές δοξαριές από τα έγχορδα (staccato) για στιγμές αγωνίας και προτροπής σε βία, λυρικά σόλο από μονωδούς με συνοδεία ενός ευθύαυλου ή οξύαυλου και του οργάνου ποζιτίφ που εκφράζουν λύπη, διπλά παρεστιγμένες αξίες φθογγόσημων με επαναλαμβανόμενες νότες που περιγράφουν τον βασανισμό του Ιησού, εναλλαγές φόρτε και πιάνο δυναμικής για διαφορετικές ψυχικές καταστάσεις, όμορφα χορωδιακά μέρη συνοδεία ορχήστρας με ρέουσες μελωδίες (legato) που αποδίδουν την ελπίδα.
Ο Μπαχ δεν εργαζόταν απλώς στην Εκκλησία, ήταν πιστός Χριστιανός και μελετούσε τη Βίβλο, υπογραμμίζοντας εδάφια και κρατώντας σημειώσεις που θα του χρησίμευαν στις συνθέσεις του. Έχοντας βαθιά γνώση των ιερών κειμένων και της θεολογίας, κατάφερε να εκφράσει συναισθήματα και ψυχικές διεργασίες τόσο των πρωταγωνιστών των γεγονότων (Αποστόλων και μαθητών του Χριστού), όσο και του νοήματος των γεγονότων αυτών για τον πιστό που βιώνει μια ζωντανή σχέση με την πίστη του.

Εξετάσαμε ένα κορυφαίο μουσικό έργο της εποχής του Μπαρόκ, που συνέθεσε ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ το 1727 στη Λειψία. Την εποχή εκείνη η Ευρώπη δοκιμάστηκε από πολέμους και κοινωνικές αντιμαχίες με σκοπό την κατοχή εξουσίας. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία βίωσε ένα ενδοκοινοτικό «σχίσμα» με τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση του Λουθήρου. Το νέο θρησκευτικό κίνημα προσεταίρισε σημαντικό κομμάτι των πιστών, οδήγησε σε σχηματισμό ξεχωριστής σφαίρας επιρροής και έγινε γνωστό ως Προτεσταντισμός (Διαμαρτύρηση).

Οι Διαμαρτυρόμενοι επένδυσαν στη μουσική σύνθεση ως μέσο για να φέρουν τον λαό εγγύτερα στην κατανόηση και τη συναισθηματική εμπλοκή τους στο λυτρωτικό έργο του Θεανθρώπου. Εξαίρετο δείγμα εκκλησιαστικής μουσικής με γλαφυρές σκιαγραφήσεις χαρακτήρων, δραματικών καταστάσεων και συναισθημάτων αποτελούν τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Μπαχ, επιστέγασμα της Μπαρόκ μουσικής.

​

 

Εξωτερικός σύνδεσμος:Johann Sebastian Bach (1685-1750)St Matthew Passion  BWV 244Netherlands Bach SocietyKampen Boys ChoirJos van Veldhoven, conductorhttps://www.youtube.com/watch?v=ZwVW1ttVhuQ

__________________________

Η Μαρίνη  Πεϊκίδου – Παπάζογλου είναι

Διαυθύντρια του Crescento Hellas/Agape

Μουσικός, καθηγήτρια μουσικής, πολιτισμολόγος

​

​