top of page
dISCOVERlIFEradio copy2.png
Μια διαφορετικη ματιά στη ζωή σου.png
IMG_4558.jpeg

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ,

ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΚΥΛΩΝ!

των

Κωστή Κουτσόπουλου

& Θεόδωρου Κουτσόπουλου

Kostis_Koutsopoulos.png

ΕΚΔΟΣΗ 03 - ΜΑΙΟΣ 2021

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σε αυτόν τον αιώνα, έχουν υπάρξει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η Συνέργεια Ανθρώπου-Σκύλου (Σ.Α.Σ) τόσο γενικά όσο και στην εκπαίδευση. Ο όρος Σ.Α.Σ έχει επινοηθεί για χρήση από μια πρόσφατη δημοσίευση μας για να τονίσει την ολιστική φύση της συνέργειας Ανθρώπου-Σκύλου και τη διαφοροποίησή της από μονοδιάστατους όρους όπως: η αλληλεπίδραση, η συσχέτιση  και ο δεσμός του ανθρώπου με τον σκύλο. Ο λόγος είναι ότι μια τέτοια αντίληψη οδηγεί σε μια νέα προσέγγιση για την αξιοποίηση των σκύλων στην εκπαίδευση των μαθητών, που είναι και ο στόχος αυτού του σημειώματος.


Η σημασία των ζώων, και ιδίως των σκύλων, στη ζωή και στην εκπαίδευση των παιδιών αναγνωρίζεται στην βιβλιογραφία και επιβεβαιώνεται από την εμπειρία μας. Διεθνώς οι εκπαιδευτικοί έχουν χρησιμοποιήσει δυναμικά τους σκύλους για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον και την προσοχή των μαθητών, ενώ θεωρείται πλέον συμβατική πρακτική η χρήση ζωντανών ζώων (έναντι φωτογραφιών ή βίντεο με ζώα) στην εκπαίδευση, ιδιαίτερα των θετικών επιστημών, γιατί παρακινεί και προωθεί μια βαθύτερη εκμάθηση.  Στην πραγματικότητα, η συμμετοχή των ζώων γενικά και των σκύλων ειδικότερα στην σχολική τάξη έχει γίνει κοινός τόπος στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τα υπόλοιπα ανεπτυγμένα έθνη. Η τάση σε όλο και περισσότερα νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία να υπάρχουν, ζωντανά ζώα, κυρίως σκύλοι, ενσωματωμένα σε μαθήματα και δραστηριότητες για την επίτευξη εκπαιδευτικών στόχων συνεχώς αυξάνεται. Στην πραγματικότητα, στον διεθνή χώρο και στα σχολεία που χρησιμοποιούν μοντέρνες διδακτικές μέθοδοι είναι πιθανώς πολύ πιο δύσκολο να βρεθούν εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που δεν περιλαμβάνουν σκύλους ή ορισμένα άλλα ζώα. Η δημοτικότητα τέτοιων δραστηριοτήτων στην σχολική τάξη είναι εμφανής στις πολυάριθμες δημοσιεύσεις διεθνών περιοδικών απευθυνόμενες σε εκπαιδευτικούς σχετικά με τον τρόπο συμμετοχής ζώντων ζώων στα προγράμματα σπουδών.


Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι παρά τις αλλαγές αυτές στην εκπαίδευση, υπάρχει η προσκόλληση όλων όσων εμπλέκονται στη αξιοποίηση σκύλων στην εκπαιδευτική διαδικασία σε μια μονοδιάστατη προσέγγιση της συνέργειας ανθρώπου-σκύλου, αγνοώντας τη μεταβαλλόμενη φύση αυτής της σχέσης, η οποία έχει προκύψει από τη γνώση των νέων δυνατοτήτων που διαθέτουν και προσφέρουν οι σκύλοι. Στην εκπαίδευση σήμερα, ακαδημαϊκοί, εκπαιδευτικοί, διευθυντές σχολείων και συντάκτες περιοδικών για σκύλους, καθώς και ιδιοκτήτες, εκπαιδευτές και εκτροφείς σκύλων θεωρούν τους σκύλους ικανούς να συνεισφέρουν, με ένα μονοδιάστατο τρόπο, είτε συναισθηματικές, ψυχολογικές και φυσικές αλληλοεπιδράσεις (interaction) με τους ανθρώπους (δηλαδή, στοργή, αγάπη και ηρεμία στους μαθητές και σε ένα μηχανισμό υποστήριξης ανθρώπων που αντιμετωπίζουν ψυχικά, ψυχολογικά και προβλήματα υγείας), είτε την ικανότητα να δημιουργούν σχέσεις που βοηθούν και συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, καθώς και την ικανότητα να συσχετίζονται (relationship) με μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες (δηλαδή σκύλοι οι οποίοι βοηθούν: μαθητές στη σχολική τους ζωή, την αστυνομία σε έρευνες, διασώστες σε φυσικές καταστροφές κ.λπ.). Ωστόσο, στο σημερινό σημείωμα προτείνουμε και τεκμηριώνουμε την ιδέα ότι οι σκύλοι είναι επιπλέον ικανοί να αποτελέσουν ένα ισχυρό και αποτελεσματικό όχημα δεσμού (bonding) για τη διευκόλυνση ή την έμπνευση ανθρώπινων δραστηριοτήτων (δηλαδή, μαθητές για να μάθουν μαθηματικά και ενήλικες για να προσαρμόζονται σε στρεσογόνες καταστάσεις κ.λπ.).


Επιπλέον, υπάρχει έλλειψη κατανόησης, εμποδίζοντας την πλήρη αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων των σκύλων, ότι τις περισσότερες φορές αυτές οι ικανότητες των σκυλιών μπορούν και πρέπει να συνδυάζονται και να χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα. Η ολιστική αυτή προσέγγιση, όμως, μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν δεχτούμε ότι αντιπροσωπεύουν διαφορετικές εκφάνσεις ενός "όλου", της διαλεκτικής οντότητας της συνέργειας ανθρώπου-σκύλου. Μια οντότητα που αποτελείται από τα στοιχεία: αλληλεπίδραση, συσχέτιση και δεσμό.


Η ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΣΚΥΛΟΥ
Η συνέργεια ανθρώπου-σκύλου ως αμοιβαία επωφελής και δυναμική σχέση ανθρώπων και σκύλων αποτελεί το επίκεντρο της επιστημονικής κοινότητας εδώ και πολλά χρόνια. Ωστόσο, η βιβλιογραφική αντιμετώπιση του θέματος (απλοποιημένη και μονοδιάστατη) δεν παρέχει μια ολοκληρωμένη κατανόηση της συνέργειας ανθρώπου-σκύλου, η οποία είναι δυνατή μόνο μέσω της εξέτασης της φύσης των εννοιών που εμπλέκονται, οι οποίες με τη σειρά τους καθορίζουν πώς αντιλαμβανόμαστε τη συνέργεια ανθρώπου-σκύλου και πώς την ασκούμε.


Η Έννοια της Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου-Σκύλου
Τα ζώα χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες για την ενίσχυση της ανθρώπινης υγείας. Ήδη από το 1792 στην Αγγλία μια νευρολογική κλινική (στην πραγματικότητα ένα άσυλο) εισήγαγε τη φροντίδα των ζώων ως θεραπευτική προσέγγιση για να βοηθήσει τους ασθενείς με ψυχολογικά προβλήματα, προβλήματα άγχους και ψυχολογικής πίεσης. Λίγα χρόνια αργότερα, μια νοσοκόμα παρατήρησε ότι όταν τα μικρά ζώα χρησιμοποιούνταν ως θεραπευτικοί σύντροφοι για ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες περιπτώσεις  η υγεία τους βελτιωνόταν. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός στο Κέντρο Ανάρρωσης της Πολεμικής Αεροπορίας pawling στη Νέα Υόρκη ανακάλυψε ότι οι βετεράνοι που αλληλεπιδρούν με σκύλους ήταν λιγότερο αγχωμένοι και πιο χαλαροί. Τέλος στην εκπαίδευση, η χρήση ζώων και ιδίως σκύλων στην σχολική τάξη, έχει αποδειχτεί ότι βοηθά στην παροχή: συναισθηματικής και συμπεριφοριστικής σταθερότητας,  ενσυναίσθησης, κοινωνικής λειτουργίας, διαπροσωπικών δεξιοτήτων, κοινωνικής επικοινωνίας, διόρθωσης  προκλητικής συμπεριφοράς, απελευθέρωσης άγχους, ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης, και δεξιότητας ανάγνωσης.


Στην βιβλιογραφία, αλλά και στην διεθνή εμπειρία έχουν αναφερθεί άπειρα παραδείγματα αυτού που στο παρόν σημείωμα  αναφέρεται ως η έννοια της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-σκύλου. Η έννοια αυτή περιγράφει μια διαδικασία κατά  την οποία ένας σκύλος εκπαιδεύεται να παρέχει ψυχολογική υποστήριξη ή να συμμετέχει στην επίτευξη ενός συγκεκριμένου θεραπευτικού στόχου, που οδηγεί σε μια αυθόρμητη αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και σκύλων . Ως αποτέλεσμα, η αλληλεπίδραση αυτή σχετίζεται με ένα θεραπευτικό πλαίσιο όπου οι σκύλοι παρέχουν στοργή και άνεση στον άνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο, η πρακτική της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-σκύλου είναι μια απλή διαδικασία, δημιουργώντας έναν παθητικό ρόλο για τους σκύλους στη συνέργεια ανθρώπου-σκύλου.


Η Έννοια της Συσχέτισης Ανθρώπου-Σκύλου
Η συνέργεια ανθρώπων και σκύλων, με τη μορφή σκύλων που βοηθούν τους ανθρώπους στη διαβίωση και την επιβίωσή τους, καθώς και στις καθημερινές τους δουλειές ξεκίνησε από την εποχή των κυνηγών-συλλεκτών. Η μορφή αυτή συνέργειας εφευρέθηκε ξανά κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο γερμανικός στρατός βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση των γερμανικών ποιμενικών σκύλων ως ασθενοφόρων και αγγελιοφόρων και έφτασε στην καθολική αποδοχή της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με τη χρήση σκύλων-οδηγών για τους βετεράνους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα οι σκύλοι εκτελούν πολλές δραστηριότητες για τον άνθρωπο, οι πιο συνηθισμένοι από τους οποίες είναι: κυνήγι, βοσκή, τράβηγμα φορτίων, προστασία, καθοδήγηση, φύλαξη και παροχή βοήθειας στην αστυνομία και το στρατό. Επιπλέον, σήμερα οι σκύλοι συμμετέχουν ενεργά στην εκπαίδευση βοηθώντας τους μαθητές με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, υπάρχει επαρκής  τεκμηρίωση ότι η χρήση σκύλων στην σχοική τάξη αυξάνει την ταχύτητα και την ακρίβεια των κινητικών δεξιοτήτων των μαθητών, και ότι οι σκύλοι μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να εκτελέσουν πολλές εκπαιδευτικές εργασίες εντός και εκτός της τάξης.


Εν ολίγοις, ο όρος συσχέτιση ανθρώπου-σκύλου περιγράφει τη διαδικασία με την οποία ένας σκύλος εκπαιδεύεται για να βοηθήσει τους ανθρώπους στις διάφορες δραστηριότητές τους. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σκύλος βοήθειας /εξυπηρέτησης για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών στην υποβοήθηση ή την παροχή βοήθειας σε ανθρώπους ή ως σκύλος εργασίας για να ενεργεί ως βοηθός σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Ως αποτέλεσμα, η συσχέτιση μεταξύ ανθρώπων και σκύλων επικεντρώνεται σε σκύλους που βοηθούν ή εργάζονται για τον άνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο, η πρακτική της συσχέτισης ανθρώπου-σκύλου είναι μια σύνθετη διαδικασία, η οποία απαιτεί από τους σκύλους να έχουν ενεργό ρόλο στη συνέργεια  ανθρώπου-σκύλου.


Η Έννοια του Δεσμού  Ανθρώπου-Σκύλου
Ο όρος δεσμός ανθρώπου-ζώου (bond) εισήχθη για πρώτη φορά από τον Leo K. Bustad σε μια διάλεξη του 1983. Ωστόσο, η χρήση του ήταν παραπλανητική επειδή υποστήριζε την θεραπεία με την βοήθεια κατοικίδιων ζώων και την αρχή της διατύπωσης χαρακτήρα (imprinting), τα βασικά στοιχεία της έννοιας της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-σκύλου. Ήταν το έργο του πτυχιούχου εκπαιδευτή σκύλων Θ.  Κουτσόπουλου το οποίο αποσαφήνισε τη φύση του και καθιέρωσε διεθνώς την έννοια του δεσμού ως αναπόσπαστο μέρος της Συνέργειας Ανθρώπου-Σκύλου. Επιπλέον, η βιβλιογραφία έχει αποδείξει ότι τα ζώα συντροφιάς στην σχολική τάξη έχουν βρεθεί ότι επηρεάζουν: θετικά την ανάπτυξη των παιδιών, έχουν σημαντικά οφέλη σε όλη τη διάρκεια ζωής τους, την τήρηση των διδακτικών εντολών, την ανάπτυξη της μνήμης τους, την ανάπτυξη της ικανότητα τους να ακολουθούν διδακτικές οδηγίες, την κατηγοριοποίηση και την αναγνώριση αντικειμένων, και μπορούν να γίνουν το εκπαιδευτικό όχημα καθορισμού της συμπεριφοράς τους κατά την εφαρμογή του περιεχομένου του προγράμματος σπουδών στα περισσότερα μαθήματα.
Ο όρος του δεσμού ανθρώπου-σκύλου περιγράφει τη διαδικασία με την οποία ένας σκύλος διευκολύνει τους ανθρώπους στην εκπλήρωση προσωπικών ή κοινωνικών αναγκών. Πιο συγκεκριμένα, οι σκύλοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σκύλοι τάξης, υποστηρικτές μαθητικής υπομονής/επιμονής, ανάπτυξης κοινωνικής συμπεριφοράς κ.λπ. Ως αποτέλεσμα, η σχέση αυτή μεταξύ ανθρώπων και σκύλων επικεντρώνεται είτε στη διευκόλυνση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ή εμπνέοντας τους ανθρώπους, καθιστώντας την ένα εργαλείο για την επίτευξη εναλλακτικών /μη παραδοσιακών προσεγγίσεων στην επίτευξη των ανθρώπινων στόχων. Με αυτόν τον τρόπο, η πρακτική της σχέσης δεσμού ανθρώπου-σκύλου είναι μια εξελιγμένη διαδικασία, η οποία οδηγεί τους σκύλους να παίζουν ένα καθοριστικό ρόλο στη συνέργεια ανθρώπου-σκύλου.


Η Ολιστική Φύση της Σ.Α.Σ
Μια προσεκτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και κυρίως του τρόπου αντίληψης και προσέγγισης της Σ.Α.Σ δείχνει ότι υπάρχουν δύο αντιφατικά χαρακτηριστικά: το πρώτο σχετίζεται με τη διεπιστημονική της φύση, η οποία είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας της επιστημονικής κοινότητας να αντιμετωπίσει την Σ.Α.Σ συσχετίζοντας την με την έρευνα για τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τις κοινωνικές σπουδές, τις φυσικές επιστήμες και την ιατρική (κυρίως την ψυχολογία). Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η μονοδιάστατη προσέγγισή τους, η οποία προέκυψε από το ερευνητικό υπόδειγμα (paradigm) που ακολουθούν, και το οποίο υπαγορεύει ότι οι σκύλοι είναι ικανοί να παρέχουν αποκλειστικά είτε δραστηριότητες αλληλεπίδρασης είτε δεξιότητες συσχετίσεων, αγνοώντας την ολοκληρωμένη φύσης της που είναι απαραίτητη για την ολιστική προσέγγιση της.


Πιστεύουμε ακράδαντα ότι η σημερινή μονοδιάστατη προσέγγιση και η ελλιπής αντιμετώπιση της Σ.Α.Σ δεν είναι πλέον αποδεκτή. Προτείνεται ότι σε ένα  ολιστικό πλαίσιο, ο μηχανισμός ολοκλήρωσης είναι απαραίτητος. Το Σ.Α.Σ μπορεί να είναι ταυτόχρονα αλληλεπιδραστικό (δηλαδή να επιτυγχάνει προσεγγίσεις εν-συναίσθησης), συν-σχεσιακό (δηλαδή να συμμετέχει σε συγκεκριμένα καθήκοντα που βοηθούν τους ανθρώπους) και να λαμβάνει τη μορφή δεσμού (δηλαδή, να επιτυγχάνει εκπαιδευτικούς ή άλλους στόχους), σε διαλεκτική αρμονία και σεβόμενο όλες τις πτυχές της συνέργειας ανθρώπου-σκύλου. Μια ολιστική προσέγγιση, της οποίας η ένταση και η αναγκαιότητα δεν εξαρτάται αποκλειστικά από καμία από τις δυνατότητές των σκύλων και η φύση τους καθορίζεται από το συνδυασμό όλων των μορφών αυτών των δυνατοτήτων τους. Μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά επιτακτική για την επιτυχή αντιμετώπιση και αξιοποίηση των σκύλων, ειδικά στην σχολική τάξη.


ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ  Σ.Α.Σ: ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΚΥΛΟΙ στην ΜΑΘΗΣΗ (DiL)
Όλες οι πτυχές των εννοιών συνέργειας ανθρώπου-σκύλου, που παρουσιάστηκαν προηγουμένως, έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία στο πρόγραμμα «Οι Σκύλοι στην Μάθηση» (Dogs in Learning), αναπόσπαστο μέρος του σχολικού προγράμματος του σχολείου ACS Athens από το 2011. Οι Σκύλοι στην Μάθηση είναι ένα πρόγραμμα του οποίου η αξία και η αναγκαιότητα ξεπερνά τους γνωστούς τύπους αξιοποίησης σκύλων στα σχολεία. Εισάγει τον σκύλο της τάξης που είναι ένα αποδοτικό και αποτελεσματικό εργαλείο για την υποστήριξη όλων των πτυχών της συνέργειας ανθρώπου-σκύλου. Η εφαρμογή του παρέχει στους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Ψυχολογικά, Κοινωνικά, Συναισθηματικά και Ακαδημαϊκά οφέλη, αξιοποιώντας όλες τις πτυχές της Σ.Α.Σ (αλληλεπίδραση, Συσχέτιση και Δεσμό). Για να γίνει κατανοητό το πρόγραμμα αυτό παρουσιάζεται και δεδομένου ότι παραδείγματα αλληλεπήδρασης και συσχέτισης είναι ευρέως γνωστά, ένα περιορισμένο παράδειγμα αξιοποίησης των σκύλων στη διδασκαλία των μαθηματικών (Εφαρμογές Δεσμού) παρουσιάζεται στον Πίνακα

Πίνακας: Εφαρμογές Δεσμού στη Διδασκαλία των Μαθηματικών.





 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα σχολεία  τώρα περισσότερο από ποτέ, πρέπει να παρέχουν νέες εκπαιδευτικές ευκαιρίες και εμπειρίες προκειμένου να μεταμορφώσουν την εκπαιδευτική εμπειρία των μαθητών τους σε κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και πνευματικά διαθέσιμα τα οποία  να βελτιώνουν τη ζωή τους. Προγράμματα όπως «οι σκύλοι στην εκπαίδευση» αντιπροσωπεύουν μια τέτοια νέα ευκαιρία, επειδή με τη χρήση εκπαιδευμένων σκύλων, παρέχουν: ψυχολογική υποστήριξη των μαθητών μέσα από την ικανότητα της αλληλεπίδρασης της Σ.Α.Σ (δηλαδή, ο σκύλος παρέχει συναισθηματική σταθεροποίηση στους μαθητές και την αύξηση της κοινωνικής τους αλληλεπίδρασης)· δυνατότητα βοήθειας μέσα από την ικανότητα  συσχέτισης της Σ.Α.Σ (δηλαδή, ο σκύλος παρέχει βοήθεια στους μαθητές σε συγκεκριμένα καθήκοντα στην τάξη)· εκπαιδευτικές δεξιότητες μέσα από τις ικανότητες  του δεσμού της Σ.Α.Σ (δηλαδή, ο σκύλος καθίσταται το εκπαιδευτικό όχημα εφαρμογής του περιεχομένου του προγράμματος σπουδών στα περισσότερα μαθήματα του προγράμματος σπουδών). Όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν περισσότερο αποτελεσματικά με ένα παιχνιδιάρικο και ευχάριστο τρόπο, επειδή οι μαθητές ασχολούνται άμεσα στη μαθησιακή διαδικασία και τους παρέχονται σημαντικές πρακτικές ευκαιρίες. Οι σκύλοι, επειδή είναι σε θέση να προσελκύουν την προσοχή των παιδιών στην τάξη (ένα πολύ δύσκολο έργο στην παραδοσιακή εκπαιδευτική προσεγγίση), μπορούν να τους εμπνεύσουν, να τους βοηθήσουν να επιτύχουν μαθησιακούς στόχους και να διευκολύνουν τη μάθησιακή τους διαδικασία.


Ωστόσο, η κύρια συμβολή της προσέγγισης «οι σκύλοι στην εκπαίδευση» είναι ότι μέσω της παρουσίας και της αξιοποίησης σκύλων στην σχολική τάξη, επιτυγχάνεται η υλοποίηση της ολιστικής συνέργειας ανθρώπου-σκύλου. Το πρόγραμμα συνεισφέροντας μέσω των τριών εκφάνσεων της Σ.Α.Σ (αλληλεπίδραση, συσχέτιση και δεσμός) συμβάλλει στην επίτευξη ενός ακαδημαικού πλαισίου το οποίο προσφέρει μια σειρά απο εκπαιδευτικές παροχές όπως: ακαδημαϊκές, κοινωνικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές.


Κλείνοντας, πιστεύουμε και ελπίζουμε ότι η προτεινόμενη εκπαιδευτική προσέγγιση όχι μόνο θα ξεπεράσει ορισμένα ζητημάτα που αφορούν την παρουσία σκύλων στα σχολεία, αλλά θα γίνει αναπόσπαστο μέρος κάθε εκπαιδευτικού συστήματος . Πιστεύουμε ότι η επιτυχία στο ACS Athens θα δώσει την ώθηση για τους σκύλους τάξης να αποτελέσουν μια βιώσιμη εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις.

___________________________

 Κωστής Κουτσόπουλος καθηγητής ΕΜΠ & 

Θεόδωρος Κουτσόπουλος West Virginia Canine College 

 

Εκπαίδευση με Βοηθεια Σκύλων Κουτσόπο
Εκπαίδευση με Βοηθεια Σκύλων Κουτσόπο
bottom of page